ΑΕ, Ανθρωπιστικές Επιστήμες δηλαδή. Αν, όταν διαβάσατε τον τίτλο, το μυαλό σας πήγε αυτόματα στην Ανώνυμη Εταιρεία κι όχι στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, σας καταλαβαίνουμε. Αυτά είναι τα σημεία των καιρών μας. Παρ’ όλο που ζούμε σε μια χώρα με τόσο μακρά παράδοση στις επιστήμες που μελετούν τον άνθρωπο και τα πνευματικά του δημιουργήματα (φιλοσοφία, ιστορία, φιλολογία, λογοτεχνία, εικαστικές και παραστατικές τέχνες κ.ά.), έχουμε σαφώς επηρεαστεί, αφενός, από τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στο ευρύ πεδίο τους και, αφετέρου, από τη συζήτηση που γίνεται σε διεθνές επίπεδο σχετικά με την κρίση που διέρχονται.
Τι συνέβη και γίναμε μάρτυρες της καθοδικής πορείας των ανθρωπιστικών επιστημών σε όλο τον κόσμο, ιδίως τις δύο τελευταίες δεκαετίες; Το ενδιαφέρον των φοιτητών για τα συγκεκριμένα πανεπιστημιακά τμήματα μειώθηκε, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωσή τους στις ΗΠΑ για παράδειγμα, ενώ κυβερνήσεις όπως του Ηνωμένου Βασιλείου προχώρησαν σε περικοπές στη χρηματοδότηση των ανθρωπιστικών σπουδών. Οι αιτίες είναι πολλές: οι φοιτητές στράφηκαν σε σπουδές με γνώμονα τη γοργή ένταξή τους στην αγορά εργασίας και τις υψηλότερες απολαβές· δόθηκε υπέρ το δέον έμφαση στους τομείς STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics)· κυβερνήσεις ώθησαν τα πανεπιστήμια στην άμεση σύνδεση των προγραμμάτων τους με τον επιχειρηματικό κόσμο.
Εδώ κι ένα δυο χρόνια, όμως, διαβάζουμε άρθρα (όπως αυτό και αυτό που υπογραμμίζουν ότι η πτωτική τάση έχει αρχίσει να αναστρέφεται. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή ο σκεπτόμενος άνθρωπος δεν θα πάψει να θέτει στον εαυτό του καίρια ερωτήματα που αφορούν την ύπαρξή του και τον κόσμο και θα συνεχίσει να τα διερευνά μέσω των ανθρωπιστικών αντικειμένων. Αλλά κι επειδή στον γοργά μεταβαλλόμενο κόσμο του 21ου αιώνα, με την κυριαρχία των άκρων, των εντάσεων και των κρίσεων σε πολλά επίπεδα καθώς και τους μετασεισμούς της πανδημίας, είναι δεδομένο πως κάθε εργαζόμενος θα χρειαστεί να αλλάξει επαγγέλματα κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου του. Θα είναι αναγκαίο να βασίζεται σε ευρύ πλαίσιο δεξιοτήτων, όπου θα κυριαρχεί η ευελιξία, η δημιουργικότητα και η κριτική σκέψη. Η ανθρωπιστική εκπαίδευση στη σύγχρονη μορφή της διευρύνει τους ορίζοντες της αντίληψης των ιδεών, των ανθρώπων, των πολιτισμών, ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και να διαχειριστούμε τον κόσμο γύρω μας. Είναι η βάση της καλλιέργειας της διεπιστημονικότητας. Μπορεί οι σπουδές στη φιλοσοφία να φαίνεται ότι έχουν περιορισμένες επαγγελματικές διεξόδους, όμως (περισσότερο στο εξωτερικό προς το παρόν) θα βρούμε πετυχημένους μάνατζερ ή μαρκετίστες που βρήκαν την εφαρμογή της φιλοσοφίας στην επαγγελματική τους πραγματικότητα.
Κι έτσι φτάνουμε στο ακόμη πιο ελπιδοφόρο παρόν και μέλλον: τις ΨΑΕ, τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Σπουδές (Digital Humanities). Πρόκειται για ένα διεπιστημονικό πεδίο σύνδεσης των ανθρωπιστικών επιστημών με τα ψηφιακά εργαλεία και τις μεθόδους. Αρχικά το ψηφιακό στοιχείο στις ανθρωπιστικές επιστήμες αφορούσε την ψηφιοποίηση δεδομένων από πρωτότυπα έργα. Σήμερα οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες μέσω της τεχνολογίας έχουν τη δυνατότητα να ψηφιοποιούν, να αναλύουν και να παρουσιάζουν το υλικό τους με δυναμικό τρόπο. Οι εφαρμογές των ΨΑΕ είναι πολλές και ποικίλες: ερευνητές μπορούν να κάνουν ψηφιακό σχολιασμό των αρχαίων κειμένων· να πραγματοποιήσουν ψηφιακή χαρτογράφηση περιοχών που παρουσιάζουν ιστορικό ή πολιτισμικό ενδιαφέρον και να τις συνδέσουν με σχετικά κείμενα, εικόνες και βίντεο· να διαμορφώσουν τρισδιάστατες αναπαραστάσεις κτηρίων και αρχαιολογικών χώρων, καθώς και εικονικές περιηγήσεις· να φτιάξουν εκπαιδευτικά παιχνίδια βασισμένα σε λογοτεχνικά έργα. Κι αυτά είναι λίγα μόνο, χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Στις μέρες μας παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων, καθώς και δημιουργία εργαστηρίων και ερευνητικών κέντρων σε όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις η πύλη Europeana που φιλοξενεί την ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, η εθνική υποδομή Απολλωνίς που υποστηρίζει και προωθεί τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες και τέχνες, τη γλωσσική τεχνολογία και καινοτομία στην Ελλάδα, το Εργαστήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών «ΨΗΦΙΣ» της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
Αν μέχρι τώρα πιστεύατε ότι ένα χάσμα χωρίζει τον ψηφιακό κόσμο από τις ανθρωπιστικές επιστήμες, διαβάζοντας θα διαπιστώσετε ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο – αντιθέτως, η στενή πλέον σύνδεσή τους μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο πλοηγό σε επαγγελματικές, προσωπικές και συλλογικές διαδρομές μας στον κόσμο του 21ου αιώνα.
