«Απεγκλωβίστηκαν νωρίτερα σήμερα οι 18 Αφγανοί πολίτες ελληνικού ενδιαφέροντος» έγραψε σε ανάρτησή του, στις 24 Οκτωβρίου, στο Twitter o υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας. Την είδηση αναπαρήγαγαν τα μέσα ενημέρωσης, ωστόσο το ευρύ κοινό μάλλον δεν κατάλαβε περί τίνος πρόκειται, ποιον ρόλο επιτελούσαν αυτοί οι Αφγανοί πολίτες. Έπειτα από δύο μέρες, διαβάσαμε την είδηση και επιβεβαιώσαμε αυτό που φανταζόμασταν: ως επί το πλείστον ήταν διερμηνείς, οι οποίοι συνέδραμαν τις ελληνικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο Αφγανιστάν, πριν από την ανακατάληψή του από τους Ταλιμπάν. Ευτυχώς, σώθηκαν μαζί με τις οικογένειές τους. Πόσο ασφαλείς είναι, όμως, οι 250 διερμηνείς συνεργάτες των βρετανικών δυνάμεων, οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των οποίων κοινοποιήθηκαν σε όλους τους παραλήπτες ενός email του Υπουργείου Άμυνας της Βρετανίας; Τα δύο αυτά περιστατικά αποκαλύπτουν μια διαφορετική, άγνωστη σε πολλούς, πλευρά του επαγγέλματος των μεταφραστών και των διερμηνέων: τις δυσχέρειες όσων εργάζονται εν μέσω συγκρούσεων.
Η έννοια της σύγκρουσης δεν είναι καινοφανής στα δύο αυτά επαγγέλματα. Μπορείτε να αντιληφθείτε πόση εσωτερική σύγκρουση νιώθει μια μεταφράστρια ή μια διερμηνέας, όταν καλείται να μεταφέρει γραπτό ή προφορικό λόγο που περιέχει επικίνδυνες ή ακραίες θέσεις. Καταλαβαίνετε ότι η πολιτική αποτελεί πεδίο αντιπαραθέσεων: θα θυμάστε ίσως ξένους πολιτικούς να μιλούν για «Μακεδονία», η οποία αποδιδόταν ως FYROM. Ξέρετε ότι η μετάφραση θρησκευτικών κειμένων πάντα ξεσήκωνε αντιδράσεις: χαρακτηριστικό παράδειγμα στη χώρα μας τα Ευαγγελικά, οι ταραχές στην Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου 1901, με αφορμή τη δημοσίευση των Ευαγγελίων που είχαν μεταφραστεί στη δημοτική γλώσσα από τον Αλέξανδρο Πάλλη. Ανέκαθεν η μεταφραστική/διερμηνευτική πράξη ή το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή γίνεται αποτελούσαν αιτία σύγκρουσης. Όμως τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε κάτι διαφορετικό: διερμηνείς και μεταφραστές που εργάζονται σε εμπόλεμες ζώνες, σε περιοχές ή συνθήκες σύγκρουσης ή σε καταστάσεις κρίσης. Για παράδειγμα, στο Ιράκ ή στο Αφγανιστάν, στο Γκουαντάναμο ή στους καταυλισμούς προσφύγων στα ελληνικά νησιά. Λόγω των σπάνιων γλωσσικών συνδυασμών που χρειάζονται για την αντιμετώπιση των αναγκών επικοινωνίας σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις, συχνά οι άνθρωποι αυτοί είναι απλώς γλωσσομαθείς που εκπαιδεύονται σταδιακά στο πεδίο και αποκτούν την επαγγελματική τους ιδιότητα. Καταστάσεις κρίσης αντιμετωπίζονται συχνά και στην κοινοτική μετάφραση και διερμηνεία, η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο μιας κοινότητας που φιλοξενεί πρόσφυγες, μετανάστες ή εθνοτικές ομάδες, για να τους εξασφαλίσει καλή επικοινωνία με εκπαιδευτικές, ιατρικές, νομικές και άλλες υπηρεσίες.
Δεδομένων των δυσχερών συνθηκών, το ερώτημα που τίθεται είναι αν οι επαγγελματίες, που επιτελούν τόσο ουσιαστικό έργο, έχουν επαρκή αναγνώριση και προστασία. Είναι δύσκολο να δοθεί μια απόλυτη απάντηση, που να ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις… με βεβαιότητα θα πούμε, όμως, ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης. Την τελευταία δεκαετία παρατηρούμε αυξημένο ενδιαφέρον από την πλευρά των επαγγελματικών ενώσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο «Πρακτικός οδηγός για ιδιώτες μεταφραστές, διερμηνείς και χρήστες των υπηρεσιών τους σε εμπόλεμες ζώνες» που προτείνουν η Διεθνής Ένωση Διερμηνέων Συνεδρίων (AIIC), η Διεθνής Ομοσπονδία Μεταφραστών (FIT) και η οργάνωση Red T. Στον οδηγό αυτό αναφέρονται τα δικαιώματα των μεταφραστών και των διερμηνέων, οι οποίοι είναι ευάλωτοι εξαιτίαςτου περιβάλλοντος υψηλού κινδύνου όπου λειτουργούν, καθώς και οι υποχρεώσεις όσων χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους, που έχουν ευθύνη να τους προστατεύουν. H οργάνωση Red T, η οποία ιδρύθηκε από τη γλωσσολόγο Maya Hess, έχει αναλάβει δράση, για να υπάρξει διεθνώς νομική προστασία όσων εργάζονται σε πεδία συγκρούσεων, και συγκεντρώνει υπογραφές, με στόχο να σταλεί αίτημα στον ΟΗΕ και να εκδοθεί ψήφισμα νομικής προστασίας. Εάν υπάρξει αυτό το ψήφισμα, δεν θα μπορεί να έχει καθολική εφαρμογή, αλλά θα αποτελέσει δέσμευση των κρατών μελών – αξίζει να υπογράψετε κι εσείς! Αλλά, πάνω απ’ όλα, αξίζει να γνωρίζουμε, όσο καλύτερα μπορούμε, τι σημαίνει η δουλειά αυτών των επαγγελματιών, έτσι ώστε να συμβάλλουμε στην αναγνώριση των ίδιων και του έργου τους.
