«Χάθηκε στη μετάφραση»: μια φράση που χρησιμοποιείται κυριολεκτικά ή μεταφορικά, κλισέ πλέον. «Έγινε λάθος στη μετάφραση»: μια φράση που λέγεται αρκετά, συχνά αχρείαστα, κι η άστοχη χρήση της μάλλον την έχει κάνει να ηχεί ανάρμοστη και προσβλητική σε μεταφραστές και διερμηνείς. Ίσως αναρωτιέστε γιατί… σκεφτείτε, όμως, τα περιστατικά που σας αναφέρουμε ενδεικτικά παρακάτω.
Τον Ιούνιο του 2022 η κα. Ελένη Τουλουπάκη, πρώην επικεφαλής της Εισαγγελίας κατά της Διαφθοράς, εντόπισε παραποίηση στη μετάφραση εγγράφου του FBI που αποτελεί μέρος του ανακριτικού υλικού για το περίφημο σκάνδαλο Novartis: όπως μπορείτε να δείτε σε αυτό το άρθρο της Εφημερίδας των Συντακτών, είχαν παραλειφθεί ονόματα αξιωματούχων, μεταξύ των οποίων και του πρώην υπουργού Υγείας, κ. Ανδρέα Λοβέρδου. Το ΥΠ.ΕΞ. προέβη σε ανακοίνωση με την οποία επέρριπτε την ευθύνη στη μεταφράστρια. Η κα. Δ. Καρατζά, η μεταφράστρια του εγγράφου, σε επιστολή της δήλωσε: «Από μια γρήγορη ματιά στη μετάφρασή μου που ανέσυρα, βλέπω όχι μόνο τα ονόματα αυτά αλλά και τις ιδιότητές τους», αφήνοντας να εννοηθεί ότι η παράλειψη των ονομάτων δεν ήταν δικό της σφάλμα.
Τον Μάρτιο του 2018 διαβάσαμε εκτενώς στον ελληνικό Τύπο ότι η Κομισιόν απέδωσε σε μεταφραστικό λάθος την αναφορά του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ στη Μακεδονία αντί της ΠΓΔΜ, σε συνέντευξή του στην Deutche Welle.
Το φαινόμενο ούτε αποκλειστικά ελληνικό είναι ούτε καινοφανές. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 ο αμερικανικός Τύπος άσκησε δριμύτατη κριτική στον διερμηνέα του Μπιλ Κλίντον για τον χαρακτηριζόμενο ως ανεπαρκή τρόπο κάλυψης των ομιλιών του προέδρου κατά την επίσκεψή του στην Κίνα. Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ο διερμηνέας είχε πολύ λίγο χρόνο προετοιμασίας στη διάθεσή του, ενώ ήρθε αντιμέτωπος με τις διαρκείς αλλαγές που έκανε ο Κλίντον στις ομιλίες του. O Αμερικανός πολιτικός Κάνσεν Τσου δήλωσε ότι φταίει η αγγλική μετάφραση για τις δηλώσεις του που θεωρήθηκαν ρατσιστικές σε συνέντευξή του σε κινεζική εφημερίδα. Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε την παράθεση, αλλά δεν έχει νόημα…
Όπως όλοι οι επαγγελματίες, έτσι και οι μεταφραστές και οι διερμηνείς ενδέχεται να κάνουν λάθος – θα ήταν ανεδαφικό να πιστεύουμε ότι έχουν το αλάνθαστο. Άλλωστε, η διερμηνεία και η μετάφραση είναι απαιτητικές διαδικασίες που έχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ώστε να γίνονται σωστά — κι όταν αυτές οι προϋποθέσεις δεν εξασφαλίζονται, τότε το λάθος γίνεται ακόμα πιο πιθανό. Όμως το πρόσφατο περιστατικό με την απαλοιφή ορισμένων ονομάτων από το ανακριτικό υλικό της υπόθεσης Novartis αλλά και διάφορες άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις μαρτυρούν ότι ίσως η μετάφραση και η διερμηνεία να είναι ένας βολικός ένοχος, στον οποίο μπορούν να αποδοθούν διάφορες αστοχίες ή ύποπτες ενέργειες.
Με αυτό το σκεπτικό, χαρήκαμε πολύ που είδαμε την Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Μεταφραστών Πτυχιούχων Ιονίου Πανεπιστημίου και την Πανελλήνια Ένωση Μεταφραστών να καταθέτουν τις απόψεις τους για το θέμα που προέκυψε στο σκάνδαλο Novartis. Αξίζει να τις διαβάσετε.
