Όλοι έχουμε δει κωφούς συμπολίτες μας να μιλούν μεταξύ τους ή διερμηνέα της νοηματικής στην τηλεόραση – τι πραγματικά, όμως, ξέρουμε γι’ αυτήν τη διαφορετική γλώσσα; Περιορίζεται μόνο στις κινήσεις των χεριών; Είναι φυσική ή επινοημένη; Είναι μία και μοναδική, διεθνής γλώσσα; Αξίζει –κι αν θέλουμε να είμαστε συνειδητοποιημένοι πολίτες, πρέπει– να γνωρίζουμε τις βασικές πληροφορίες.
Κατ’ αρχάς, κάθε νοηματική γλώσσα είναι οπτικο-κινησιακή: αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιεί την κίνηση των χεριών, τη στάση ή την κίνηση του σώματος, καθώς και τις εκφράσεις του προσώπου, για να μεταφέρει τα νοήματα. Είναι φυσική γλώσσα, δηλαδή έχει δημιουργηθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο και εξελίσσεται από γενιά σε γενιά, καλύπτοντας τις ανάγκες επικοινωνίας κωφών και βαρήκοων. Διαθέτει λεκτικές και συντακτικές δομές.
Δεν υπάρχει μία και μοναδική νοηματική γλώσσα που να χρησιμοποιείται διεθνώς. Κάθε χώρα αναπτύσσει τη δική της: για παράδειγμα, υπάρχει η Γαλλική Νοηματική Γλώσσα, η Κινεζική Νοηματική Γλώσσα κ.ο.κ. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι παρά το γεγονός ότι η αγγλική είναι η γλώσσα των ΗΠΑ και της Βρετανίας, υπάρχει Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα και Βρετανική Νοηματική Γλώσσα, οι οποίες μάλιστα διαφέρουν μεταξύ τους λόγω των ιστορικών εξελίξεων που επηρεάζουν τον τρόπο που βιώνονται οι προφορικές γλώσσες. Επίσης, υπάρχουν χώρες που δεν έχουν μόνο μία νοηματική γλώσσα, όπως η Ισπανία, με την Ισπανική Νοηματική Γλώσσα και την Καταλανική Νοηματική Γλώσσα. Παρ’ όλο που, όπως είπαμε, δεν υπάρχει διεθνής νοηματική γλώσσα, υφίσταται ένα διεθνές σύστημα επικοινωνίας που ονομάζεται Διεθνές Σύμβολο (ΔΣ). Πρόκειται για μια βοηθητική γλώσσα συνεννόησης που χρησιμοποιείται σε διεθνή συνέδρια και συναντήσεις με συμμετέχοντες χωρίς κοινή νοηματική γλώσσα.
Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ) αναγνωρίστηκε τον Σεπτέμβριο 2017 ως ισότιμη της ομιλούμενης ελληνικής με τον νόμο 4488/2017 (Άρθρο 65, παράγραφος 2). Επιπλέον, βάσει του νόμου το κράτος λαμβάνει μέτρα για την προώθησή της, καθώς και για την κάλυψη των αναγκών επικοινωνίας όλων των κωφών και βαρήκοων πολιτών. Η ΕΝΓ διδάσκεται: για παράδειγμα, η Σχολή Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας του Εθνικού Ιδρύματος Κωφών προσφέρει μαθήματα που ολοκληρώνονται σε 4 ετήσιους κύκλους. Υπάρχουν, επίσης, προγράμματα εκπαίδευσης διερμηνέων και επαγγελματίες διερμηνείς νοηματικής, οι οποίοι έχουν συστήσει το Σωματείο Διερμηνέων Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας, που συμπληρώνει φέτος 30 χρόνια ζωής. Πέραν των όσων επιτάσσει το νομικό πλαίσιο για την κάλυψη των αναγκών επικοινωνίας όλων των κωφών και βαρήκοων πολιτών, το γενικό ενδιαφέρον για την ΕΝΓ ολοένα και αυξάνεται, και στο πλαίσιο της ανάδειξης της έννοιας της προσβασιμότητας, δηλαδή της ισότιμης πρόσβασης των ανάπηρων ατόμων σε προϊόντα και υπηρεσίες εκπαίδευσης, ενημέρωσης και ψυχαγωγίας.
Πριν από λίγες μέρες, την 23η Σεπτεμβρίου τιμήθηκε η Διεθνής Ημέρα των Νοηματικών Γλωσσών, που έχει καθιερωθεί μετά από απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του 2017. Η επιλογή της ημερομηνίας αυτής συμπίπτει με την ίδρυση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κωφών (WFD) στις 23 Σεπτεμβρίου 1951, στη Ρώμη. Επίσης γιορτάστηκε η Διεθνής Εβδομάδα Κωφών, πληροφορίες για την οποία μπορείτε να δείτε στη σχετική σελίδα της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδας.
Το θέμα της νοηματικής γλώσσας είναι ευρύ και σαφώς ξεπερνά τα όρια αυτού του άρθρου. Ωστόσο, ελπίζουμε ότι καταφέραμε να σας κεντρίσουμε το ενδιαφέρον να μάθετε περισσότερα, ώστε να κάνουμε όλοι ένα βήμα προς την κατανόηση των κωφών και βαρήκοων συνανθρώπων μας.
