Από τον Νοέμβριο του 2022, όταν το διαβόητο πλέον chatbot ChatGPT έγινε προσβάσιμο από το ευρύ κοινό, η μετάφραση βρέθηκε στον αστερισμό της Τεχνητής Νοημοσύνης. Στους 13 μήνες που μεσολάβησαν έως σήμερα, ένα μέρος του μεταφραστικού κόσμου που περιγράφεται με τον όρο “the industry” (δηλαδή, οι πολυεθνικές εταιρείες γλωσσικής τεχνολογίας και τα μεταφραστικά γραφεία–μεγαθήρια) άρχισε συστηματικά να κατασκευάζει ένα αφήγημα για την τεράστια επίπτωση που δήθεν αναμένεται να έχει η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) στο επάγγελμα της μετάφρασης. Ήδη, μέχρι το καλοκαίρι του 2023, μέσω στοχευμένων δηλώσεων, δελτίων Τύπου, άρθρων στον κλαδικό Τύπο αλλά και, δυστυχώς, ορισμένων αδικαιολόγητα άστοχων τοποθετήσεων ορισμένων ακαδημαϊκών, η μεταφραστική κοινότητα βρέθηκε να αναρωτιέται εάν η ΤΝ θα οδηγήσει στον αφανισμό το επάγγελμα και στην ανεργία τους/τις επαγγελματίες που το ασκούν.
Εν μέσω αυτού του ανήσυχου κλίματος, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2023 οργανώθηκαν τέσσερις σημαντικές εκδηλώσεις στην Αθήνα, την Κέρκυρα και την Πάτρα, που είχαν στο επίκεντρο των συζητήσεών τους την επίδραση της ΤΝ:
- Η ημερίδα «Επαναπροσδιορίζοντας τις ικανότητες των επαγγελματιών μεταφραστών στην εποχή των μεγάλων αλλαγών» (17.6, Κέρκυρα) από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφρασεολογίας και το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (ΤΞΓΜΔ) του Ιονίου Πανεπιστημίου.
- Η καθιερωμένη εκδήλωση της σχολής μας για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μετάφρασης (30.9, Αθήνα).
- Το 2ο Συνέδριο Επαγγελματιών Μετάφρασης & Διερμηνείας (20-21.10, Αθήνα) από την Πανελλήνια Ένωση Μεταφραστών, το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (ΤΞΓΜΔ) του Ιονίου Πανεπιστημίου και την Ελληνική Εταιρεία Μεταφρασεολογίας και
- Η 3ήμερη συνάντηση Language Tech Patras (17-19.11, Πάτρα) από τη μεταφραστική εταιρεία Rhyme & Reason και το Kέντρο Πολιτισμού και Δημιουργικότητας Mosaic.
Με αφορμή αυτές τις εκδηλώσεις, καταγράψαμε κάποιες σκέψεις για την κατάσταση των πραγμάτων σε σχέση με την ΤΝ και σας τις παραθέτουμε:
- Κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι η παρουσία επιστημόνων ειδικευμένων στην ΤΝ στις κλαδικές εκδηλώσεις όπου συζητείται η ΤΝ. Στις παραπάνω εκδηλώσεις μόνο ο ιδιωτικός κλάδος (meta|φραση και Rhyme and Reason) φρόντισε να προσκαλέσει τέτοιους επιστήμονες στα πάνελ.
- Η ΤΝ είναι ένας κλάδος της Πληροφορικής με σπουδαίες δυνατότητες αλλά και εξίσου σπουδαία ζητήματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε την αδιαφάνεια στη λήψη αποφάσεων, τις μεροληπτικές αποφάσεις, την κλοπή προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων πολιτών ώστε να δημιουργηθούν τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα, την οικειοποίηση των πνευματικών δικαιωμάτων αρκετών επαγγελματικών κλάδων (π.χ. των συγγραφέων, των εικονογράφων κ.λπ.), το έντονο περιβαλλοντικό αποτύπωμα της χρήσης των συστημάτων GPT, την ευκολία με την οποία τα συστήματα ΤΝ θα μπορούσαν να γίνουν όπλο στα χέρια κακόβουλων οργανώσεων ή ολοκληρωτικών κυβερνήσεων κ.ά.
- Τα συστήματα GPT, οι λεγόμενοι Παραγωγικοί Προεκπαιδευμένοι Μετασχηματιστές, είναι απλώς μία εφαρμογή της ΤΝ. Δεν έχουν νοημοσύνη, βεβαίως, αλλά βασίζονται στη στατιστική για τη λήψη αποφάσεων και στη μηχανική μάθηση για τη βελτίωσή τους. Ενσωματώνονται με διάφορους τρόπους σε εργαλεία μεταφραστικού περιβάλλοντος και συστήματα διαχείρισης περιεχομένου, όπου είναι εξίσου ικανά να μας δώσουν σωστές αλλά και απολύτως εσφαλμένες αποδόσεις. Επί του παρόντος λανσάρονται ως οι καταλύτες που θα αλλάξουν τα πάντα στη μετάφραση.
- Μεγάλη μερίδα του μεταφραστικού κόσμου υιοθετεί άκριτα και βιαστικά μια νέα «πραγματικότητα», αναμασώντας τα σλόγκαν των εταιρειών που αναπτύσσουν συστήματα ΤΝ, χωρίς να ελέγχει πρώτα την ακρίβειά τους. Και βέβαια, ορισμένοι παράγοντες της αγοράς το κάνουν επειδή έχουν ξεκάθαρο συμφέρον να το κάνουν.
- Η παρέλαση των «πλασιέ» της ΤΝ έχει ξεκινήσει και θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση το 2024. Καθώς εκατοντάδες εταιρείες ενσωματώνουν τις δυνατότητες της ΤΝ στα συστήματά τους (με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα) και, εύλογα, θα θέλουν να τα πουλήσουν, οι εκπρόσωποι των εταιρειών θα εμφανίζονται σε συνέδρια και εκδηλώσεις και η συζήτηση για την ΤΝ θα αποκτήσει χαρακτηριστικά διαφημιστικού λόγου σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό.
- Ακόμα και οι εταιρείες, όμως, γνωρίζουν καλά ότι όσα υπόσχονται δεν μπορούν να εκπληρωθούν από τα συστήματα ΤΝ (επί του παρόντος, τουλάχιστον) και ότι σύντομα η κοινή γνώμη θα διαπιστώσει ότι υπάρχει ένα μεγάλο κενό ανάμεσα στη φαντασιακή διάσταση της παρουσίασης της ΤΝ («η ΤΝ έρχεται να βοηθήσει τους μεταφραστές στο έργο τους και όλα θα είναι πιο εύκολα και χαλαρά για όλους») και στη σημερινή προβληματική πραγματικότητα (ατελή συστήματα, πολλά λάθη, προβληματική ενσωμάτωση των GPTs στα εργαλεία μεταφραστικού περιβάλλοντος κ.λπ.).
- Οι εταιρείες θα ήθελαν αυτό το κενό να το γεφυρώσουν οι μεταφραστές, προσφέροντας τη βοήθειά τους στην εκπαίδευση των συστημάτων. Ή μάλλον, όχι οι μεταφραστές, αλλά οι Language Specialists, όπως έσπευσαν να τους μετονομάσουν. Σχεδόν συντονισμένα (θα έλεγε κάποιος καχύποπτος), πολλοί παράγοντες της γλωσσικής βιομηχανίας άρχισαν να προτείνουν την ιδέα να μετονομαστούν οι μεταφραστές σε «γλωσσικούς ειδήμονες». Με το άρθρο της “Goodbye Translators, Hello Language Specialists” στον ιστότοπο της RWS η Maria Schnell επιχείρησε να σκιαγραφήσει το προφίλ και τις δεξιότητες αυτών των «νέων» ειδικών, καταλήγοντας εν τέλει να περιγράφει και πάλι τους μεταφραστές!
- Η μετονομασία ενός επαγγελματικού κλάδου δεν είναι μια ακίνδυνη υπόθεση. Αφενός δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των επαγγελματιών αυτού του κλάδου και αφετέρου ενδέχεται να θίξει ορισμένα εργασιακά κεκτημένα.
- Οι επαγγελματικές ενώσεις των μεταφραστών και των διερμηνέων έχουν επιδείξει ιδιαίτερη βραδυπορία στην αντίδρασή τους σε όλα αυτά. Στην Ελλάδα, οι μεγάλοι σύλλογοι δεν έχουν εκδώσει ούτε μία ανακοίνωση για την ΤΝ, πόσο μάλλον μια επίσημη δήλωση τοποθέτησης, σε μια χρονική συγκυρία που οι ελεύθεροι επαγγελματίες αποζητούν ενημέρωση και καθοδήγηση. Στάση αναμονής τηρεί και η FIT (Διεθνής Ομοσπονδία Μεταφραστικών Ενώσεων), ενώ οι πρώτες ενώσεις που εξέδωσαν δήλωση τοποθέτησης ήταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ενώσεων Μεταφραστών Λογοτεχνίας (CEATL) και η Ένωση Αμερικανών Μεταφραστών (ΑΤΑ).
- Η εμφάνιση των συστημάτων GPT ακολουθήθηκε ταχύτατα και –κάποιος κακόπιστος θα έλεγε, με οσμή εναρμονισμένων πρακτικών– από την άσκηση πίεσης στους μεταφραστές εκ μέρους πολύ μεγάλων εταιρειών του χώρου για μειώσεις αμοιβών και πιο σύντομες προθεσμίες παράδοσης, αιτήματα που ουδεμία σχέση έχουν με την πολύ μικρή ενσωμάτωση των συστημάτων GPT στις ροές εργασίας των εταιρειών.
- Τέλος, το αφήγημα των μεγάλων εταιρειών του χώρου για τη μετάφραση ενέχει τον κίνδυνο να ταυτιστεί ο όρος «μετάφραση» με την «τεχνική μετάφραση» στο μυαλό της κοινής γνώμης, απαξιώνοντας έτσι έμμεσα τη λογοτεχνική μετάφραση.
Με βάση τα παραπάνω, τι είναι τελικά η ΤΝ: φίλος ή εχθρός μας; Στην παρούσα φάση, τίποτα από τα δυο. Είναι μια τεχνολογία που θα ενσωματωθεί μεν στις μεταφραστικές ροές χωρίς να προσφέρει μετάφραση υψηλότερης ποιότητας από τα συστήματα νευρωνικής μηχανικής μετάφρασης. Τα άμεσα οφέλη της γλωσσικής βιομηχανίας από αυτή θα είναι σε άλλα πεδία, όπως η διαχείριση πολύγλωσσης ορολογίας με συνέπεια, η γρήγορη συγγραφή κειμένων, η εκσφαλμάτωση κώδικα, ο ποιοτικός έλεγχος κ.ά. Αν ενέχει έναν κίνδυνο για το επάγγελμα, αυτός αφορά την ενδεχόμενη απαξίωση του ανθρώπινου παράγοντα από μια στρεβλή και καθόλου αντικειμενική συζήτηση για τις «δυνατότητες» της ΤΝ. Οι επαγγελματικές ενώσεις, οι εκπαιδευτικοί φορείς και οι μεμονωμένοι επαγγελματίες πρέπει να διεκδικήσουμε δυναμικά τον ρόλο μας ως συνδιαμορφωτές του δημόσιου διαλόγου, πάντοτε με γνώμονα την προαγωγή του επαγγέλματος και την προστασία των επαγγελματικών δικαιωμάτων μας. Είναι ανάγκη να καταλάβουμε όλοι ότι η επίδραση μιας τεχνολογίας δεν εξαρτάται από την ίδια την τεχνολογία, αλλά από την πολιτική για τη χρήση της. Και αυτήν την πολιτική πρέπει να τη συνδιαμορφώσουμε όλοι οι παράγοντες του μεταφραστικού οικοσυστήματος.
Δείτε και διαβάστε:
«Τεχνητή Νοημοσύνη: διαχωρίζοντας την αλήθεια από τους μύθους»
Στρογγυλή τράπεζα με τους: Τιτίκα Δημητρούλια, Στέλιο Πιπερίδη και Βασίλη Μπαμπούρη. (Παγκόσμια Ημέρα Μετάφρασης 2023, meta|φραση)
«O άνθρωπος στο επίκεντρο: τι δεν πρέπει να αναθέτουμε στην Τεχνητή Νοημοσύνη;»
Στρογγυλή τράπεζα με τις: Φωτεινή Αποστόλου, Ευγενία Βασιλοπούλου, Μαρία Ντάβου και Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου. (Παγκόσμια Ημέρα Μετάφρασης 2023, meta|φραση)
«Τεχνητή Νοημοσύνη και Γλώσσα»
Κυριάκος Σγάρμπας, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών (παρουσίαση στο Language Tech Patras, 18.11.23)
“AI machines aren’t ‘hallucinating’. But their makers are.”
Naomi Klein (The Guardian, 8.5.23)
“ChatGPT Is a Blurry JPEG of the Web: OpenAI’s chatbot offers paraphrases, whereas Google offers quotes. Which do we prefer?”
Ted Chiang (New Yorker, 9.2.23)
