Πριν από ένα χρόνο, σε προηγούμενο άρθρο μας, κάναμε λόγο για τα βήματα προόδου που έχουν γίνει στην πράξη κι έχουν στόχο την ορατότητα του μεταφραστή και τη συνακόλουθη αναγνώριση του έργου του. Έκτοτε, δεν έπαψε να μας απασχολεί το θέμα, κι έτσι επανερχόμαστε στη συζήτησή του.
Σαφώς, η κίνηση Translators on the Cover έκανε ένα δυναμικό ξεκίνημα διεθνώς, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Είναι αναγκαίες κι άλλες κινήσεις, ώστε να βγουν οι μεταφραστές, οι διερμηνείς και οι υποτιτλιστές από την αφάνεια – με άλλα λόγια, να αναγνωρίζεται το όνομα, το έργο και η συνεισφορά τους από το κοινό. Μπορούν να γίνουν κινήσεις σε προσωπικό, καθώς και συλλογικό επίπεδο.
Ας δούμε πρώτα τις κινήσεις που μπορούμε να κάνουμε ατομικά:
Ι. Ανάδειξη της επαγγελματικής μας ιδιότητας και της εργασίας μας συνολικά μέσω ενός προσωπικού ιστότοπου ή μέσω των επαγγελματικών μας προφίλ σε μέσα δικτύωσης (π.χ. LinkedIn): σε αυτή την ψηφιακή παρουσία μπορούμε να δηλώσουμε τις σπουδές μας, τα έργα που έχουμε φέρει εις πέρας και αναλαμβάνουμε, τις εξειδικεύσεις μας κ.λπ. Επίσης, μπορούμε να φιλοξενούμε άρθρα σχετικά με τη μετάφραση ή και τα άλλα γλωσσικά επαγγέλματα, σχετικές εκδηλώσεις και πολλά άλλα. Ιστότοπο διαπιστώνουμε ότι έχουν κυρίως οι τεχνικοί μεταφραστές – γιατί όχι και οι επαγγελματίες των άλλων εξειδικεύσεων;
ΙI. Προβολή ενός συγκεκριμένου έργου που μεταφράσαμε ή υποτιτλίσαμε: για παράδειγμα, μπορούμε να κάνουμε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσής μας, και αρκετά εκτενείς μάλιστα, για ένα σύγγραμμα που μεταφράσαμε ή ένα έργο που αποδώσαμε στα ελληνικά και παίζεται στο θέατρο.
ΙII. Παρουσίαση του μεταφραστή στο βιβλίο, μια πρακτική που έχει κάνει την εμφάνισή της σε μερικές χώρες του εξωτερικού: εκτός από τη φωτογραφία κι ένα σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα, συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο φωτογραφία του μεταφραστή κι ένα σύντομο σημείωμα αναφορικά με την εργογραφία του. Δεν είναι μια πρακτική αυτή που θα μπορούσαμε να επιδιώξουμε να γίνει κανόνας, μαζί με την παρουσία του ονόματός μας στο εξώφυλλο; Μόνο έτσι είναι πλήρης η παρουσίαση των δημιουργών του έργου, κι αυτό δίνει την ευκαιρία στο αναγνωστικό κοινό να ξεκινήσει την επί της ουσίας γνωριμία του μαζί τους.
ΙV. Παρουσία μας στο μεταφρασμένο έργο μέσα από τα δικά μας λόγια: να γράψουμε μια ολιγοσέλιδη εισαγωγή στο έργο που μεταφράσαμε. (Η κίνηση αυτή αφορά, όπως και η προηγούμενη, τους μεταφραστές βιβλίων.) Σε όλη τη διάρκεια της δουλειάς που κάνουμε για ένα βιβλίο, ερευνούμε τον συγγραφέα, το ίδιο το έργο, τις ιδιαιτερότητές του κ.λπ., διαμορφώνουμε σκεπτικό για τη μεταφραστική μας προσέγγιση, κρατάμε σημειώσεις για σημεία που μας απασχόλησαν και πολλά άλλα. Εάν από την αρχή της εργασίας μας έχουμε κατά νου να τα καταγράφουμε αυτά, ώστε να αξιοποιηθούν στη συγγραφή μιας εισαγωγής, έχουμε κάνει ένα σημαντικό πρώτο βήμα. Είναι δεδομένο πως ένα τέτοιο κείμενο θα κατατοπίσει τον αναγνώστη, εισάγοντάς τον στον κόσμο του βιβλίου, και θα δώσει προστιθέμενη αξία στην έκδοση.
Και φτάνουμε στο συλλογικό επίπεδο, γιατί χωρίς τη συλλογική δράση δεν είναι εύκολο να στεφθούν με επιτυχία οι μεμονωμένες προσπάθειες. Είναι απαραίτητες οι από κοινού εκδηλώσεις και συνέργειες των επαγγελματικών συλλόγων της χώρας μας. Αλλά και εκτός συνόρων, η FIT Europe έχει μέλη 77 ενώσεις μεταφραστών & διερμηνέων σε 33 ευρωπαϊκές χώρες: οι κοινές καμπάνιες των ενώσεων για την ανάδειξη των μεταφραστών υπό την αιγίδα της και σε συνεργασία με τους φορείς του βιβλίου και του πολιτισμού είναι βέβαιο πως θα αποδώσουν καρπούς.
Μια τέτοια προσπάθεια θα μπορούσε να είναι η προσθήκη του συμβόλου © δίπλα στο όνομα του μεταφραστή: το σύμβολο του κοπιράιτ μιλά ξεκάθαρα σε κάθε αναγνώστη, δηλώνοντας ποιος έχει τα πνευματικά δικαιώματα. Εκ πρώτης όψεως, είναι αυτονόητο ποιος έχει τα πνευματικά δικαιώματα της μετάφρασης ενός βιβλίου: βάσει του ν. 2121/1993 τα αποκτά ο μεταφραστής αυτοδικαίως. Όμως, είναι σαφές αυτό για το ευρύ κοινό; Ίσως και όχι. Σύμφωνα με την έρευνα του ΟΣΔΕΛ «Αναγνώσεις, αναγνώστες και αναγνώστριες: Το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα» οι εντατικοί αναγνώστες, δηλαδή όσοι διαβάζουν συστηματικά και κατά συνέπεια παρακολουθούν, λίγο έως πολύ, τη βιβλιοπαραγωγή, αντιπροσώπευαν το 31% των ερωτηθέντων στη συγκεκριμένη έρευνα, ενώ οι μη εντατικοί το 34%. Οι μεν ενδεχομένως έχουν σκεφτεί το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά μπορούμε να υποστηρίξουμε το ίδιο για τους μη εντατικούς αναγνώστες; Το σύμβολο © δίπλα στο όνομα του μεταφραστή θα μιλούσε πολύ ξεκάθαρα σε κάθε αναγνώστη που δεν έχει αναρωτηθεί ή δεν έχει σαφή ιδέα τι είδους δικαιώματα έχει ο επαγγελματίας επί του έργου του.
Είναι βέβαιο πως υπάρχουν κι άλλες ιδέες, συγκεκριμένες για κάθε μεταφραστικό κλάδο, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές του. Ας σκεφτούμε, λοιπόν, τις κατευθύνσεις προς τις οποίες μπορούμε να στραφούμε και τι είδους κινήσεις μπορούμε να κάνουμε ως μεμονωμένοι επαγγελματίες, ως μέλη ενώσεων, αλλά και ως ευαισθητοποιημένοι αποδέκτες των μεταφραστικών έργων, ώστε να τα αναδείξουμε αυτά μαζί με την κοινωνική συνεισφορά μας.
