Σε προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε για τον γλωσσικό σεξισμό που υφίσταται σε πολλές γλώσσες του κόσμου, μεταξύ των οποίων και η ελληνική, όπου κυριαρχεί το αρσενικό γραμματικό γένος. Τονίσαμε την αναγκαιότητα της ύπαρξής της, ώστε να αποφεύγουμε στο λόγο μας επιλογές που υποδηλώνουν διακρίσεις μεταξύ των φύλων, φανερώνουν απαξίωση και διαιωνίζουν τα στερεότυπα. Αναφέραμε ενημερωτικές πηγές και κείμενα που έχουν συντάξει φορείς για τον χειρισμό του ζητήματος. Το ενδιαφέρον για τη συμπεριληπτική γλώσσα, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται, διατηρείται αμείωτο στους κύκλους των ανθρώπων που προσεγγίζουν με σκέψη και προσοχή την ελληνική – δεν θα λέγαμε, όμως, ότι έχει διάδοση στο ευρύ κοινωνικό σύνολο. Ωστόσο, η πραγματική, και κατ’ επέκταση ουσιαστική, αλλαγή θα προκύψει μόνο όταν αρχίσει η πλειονότητα να γράφει και να μιλά με συμπεριληπτικό τρόπο. Πώς; Ας δούμε ορισμένες πρακτικές που μπορούμε να υιοθετήσουμε:
- Προτίμηση σε λέξεις που δεν δηλώνουν γένος: π.χ. άτομο, άνθρωπος.
- Προτίμηση περίφρασης: π.χ. νοσηλευτικό προσωπικό, αντί για νοσοκόμες, εργοδοσία αντί εργοδότης ή εργοδότρια.
- Αναφορά και των δύο γενών: π.χ. εργαζόμενοι και εργαζόμενες.
- Σημείωση διπλών άρθρων: π.χ. ο/η δικηγόρος.
- Χρήση διπλών καταλήξεων στα ουσιαστικά, στον γραπτό λόγο: π.χ. καθηγητές/ήτριες.
- Χρήση πληθυντικού όπου αυτός είναι ίδιος στα δύο γραμματικά γένη: π.χ. δικαστικοί.
- Χρήση προστακτικής ή απεύθυνση στο αναγνωστικό κοινό: π.χ. να προτιμήσουμε το «υπογράψτε» αντί του «υπογραφή αιτούντος», «θα παρακολουθήσετε» αντί του «οι θεατές θα παρακολουθήσουν».
- Χρήση παθητικής φωνής: π.χ. «οι αιτήσεις διεκπεραιώνονται από την Υπηρεσία» αντί του «οι εργαζόμενοι διεκπεραιώνουν τις αιτήσεις».
- Αποφυγή αναφοράς στο γένος: π.χ. «κάθε υπάλληλος καλείται…» αντί του «ο υπάλληλος καλείται…»
Αρκετές από τις παραπάνω επιλογές ενδεχομένως είναι πιο κατάλληλες για συγκεκριμένους τύπους κειμένων, όπως είναι τα δημόσια έγγραφα ή τα επιστημονικά άρθρα, αλλά υπάρχει περίπτωση να μη μας εξυπηρετούν σε άλλες κατηγορίες, παραδείγματος χάριν, σε κείμενα με πιο προσωπικό χαρακτήρα. Σ’ αυτά, όπως και στον προφορικό μας λόγο, αξίζει να εξετάσουμε μήπως μας ταιριάζει η χρήση του θηλυκού γένους αντί του αρσενικού ή η εναλλαγή των γραμματικών γενών, με στόχο να φτάσουν να γίνονται αντιληπτά ως ισοδύναμα.
Είναι σαφές ότι με την πάροδο του χρόνου θα προκύψουν κι άλλες ιδέες. Όμως είναι καίριας σημασίας το πώς θα προκύψουν. Για μας ο σωστός δρόμος περνά μέσα από τη γενική ενημέρωση για το θέμα, την καλλιέργεια που έρχεται μέσα από τις καλές πρακτικές και τις έρευνες που θα δείξουν πώς αντιμετωπίζεται η συμπεριληπτική γλώσσα στην Ελλάδα. Θα περάσει από τον γραπτό στον προφορικό, καθημερινό μας λόγο; Δύσκολο να το προβλέψουμε. Κάθε γλωσσική αλλαγή που επιχειρείται είναι καλό να προχωρά με προσοχή, ώστε να μην εκληφθεί ως μόδα ή να μην οδηγηθεί σε ακραίες, ανεφάρμοστες λύσεις. Και χρειάζεται ευρεία ανταπόκριση και αποδοχή για να στεριώσει.
